SREBRENICA25

Suđenje Radislavu Krstiću, generalu Vojske Republike Srpske, ušlo je u istoriju kao prva presuda Međunarodnog suda kojom je potvrđeno da zločini počinjeni u Srebrenici 1995. godine, između ostalih, predstavljaju i zločin genocida.

Pretresno vijeće je utvrdilo da su izbjeglice bosanski Muslimani, koji su pronašli utočište u bazi UN-a u Potočarima i oko nje, podvrgnuti kampanji terora koju su sprovodile snage bosanskih Srba, a koja se sastojala od prijetnji, vrijeđanja, pljačkanja, spaljivanja obližnjih kuća, premlaćivanja, silovanja i ubistava. Na hiljade muškaraca i dječaka bosanskih Muslimana odvojeno je od njihovih porodica i u konačnici pogubljeno od strane snaga bosanskih Srba na različitim lokacijama.

Sudije su se uvjerile van razumne sumnje da je u Srebrenici počinjen zločin genocida. Imajući u vidu užasavajuću prirodu tih zvjerstava, predsjedavajući sudija Almiro Rodrigues se prilikom izricanja presude direktno obratio optuženom, izjavivši: “… u julu 1995. godine, Vi ste generale Krstiću, pristali na zlo.”

Pretresno vijeće je proglasilo Krstića krivim za genocid, zločine protiv čovječnosti i kršenja zakona i običaja ratovanja.

Žalbeno vijeće je u aprilu 2004. godine djelimično poništilo presudu Pretresnog vijeća. Žalbeno vijeće je potvrdilo zaključak Pretresnog vijeća da je “u Srebrenici počinjen genocid,” ali je smatralo da Krstić nije lično imao genocidnu namjeru i da je prema tome kriv za “pomaganje i podržavanje genocida”, a ne da je i sam neposredno počinio djela genocida. Žalbeno vijeće ga je u skladu s tim osudilo na 35 godina zatvora.

U najobimnijem predmetu – u smislu broja optuženih – koji se vodio pred Međunarodnim sudom, sedmorica bivših visokih vojnih i policijskih zapovjednika bosanskih Srba osuđeni su za zločine počinjene nakon zauzimanja zaštićenih zona Srebrenice i Žepe. Postupak protiv Vujadina Popovića i drugih bio je treći predmet u kojem je utvrđeno da je u Srebrenici počinjen zločin genocida.

MKSJ je utvrdio da su u istočnoj Bosni u julu 1995. godine postojala dva udružena zločinačka poduhvata (UZP): UZP ubijanja vojno sposobnih muškaraca bosanskih Muslimana iz Srebrenice i UZP prisilnog premještanja bosanskog muslimanskog stanovništva iz Srebrenice i Žepe.

Konkretno, Pretresno vijeće je utvrdilo da je Vujadin Popović “znao da je namjera bila ne samo da se pobiju oni koji su pali u ruke snaga bosanskih Srba, već da se pobije što veći broj u cilju uništenja grupe. Popovićevo potonje aktivno učešće u svim dijelovima plana pokazuje da on ne samo da je znao za namjeru uništenja, već je tu namjeru i sam dijelio.” Žalbeno vijeće je potvrdilo takav zaključak.

Popović je, poput Ljubiše Beare, osuđen na doživotnu kaznu zatvora za genocid, udruživanje radi vršenja genocida, zločine protiv čovječnosti i kršenja zakona i običaja ratovanja.

Saoptuženi u ovom predmetu, Drago Nikolić, Vinko Pandurević, Radivoje Miletić, Ljubiša Borovčanin i Milan Gvero osuđeni su na zatvorske kazne u rasponu od 5 do 35 godina.

Postupak protiv Zdravka Tolimira okončan je u aprilu 2015. godine. Sudije MKSJ-a, kako u prvostepenom, tako i u žalbenom postupku, utvrdile su da je Zdravko Tolimir, visoki oficir Vojske Republike Srpske, učestvovao u dva udružena zločinačka poduhvata (UZP): UZP ubistva vojno sposobnih muškaraca bosanskih Muslimana iz Srebrenice i UZP prisilnog premještanja stanovništva bosanskih Muslimana iz Srebrenice i Žepe. U presudi Pretresnog vijeća, koja je pročitana u sudnici, navodi se da su počinjeni zločini bili “masovnih razmjera, po svom intenzitetu veoma teški i imali su razorne posljedice.”

Sudije su nadalje utvrdile da je Tolimir znao za genocidnu namjeru drugih članova udruženog zločinačkog poduhvata da se pogubi muško stanovništvo Srebrenice, uključujući i namjeru njemu podređenih obavještajno-bezbjednosnih organa, koji su bili uključeni u provođenje operacije ubijanja. Osim toga, Međunarodni sud je utvrdio da Tolimir ne samo da je znao za genocidnu namjeru drugih već je i sam posjedovao istu namjeru.

Tolimir je proglašen krivim za genocid, udruživanje radi vršenja genocida, zločine protiv čovječnosti i kršenja zakona i običaja ratovanja. On je treći optuženi pred MKSJ-om koji je osuđen na doživotni zatvor u vezi sa zločinima počinjenim u Srebrenici. To je takođe četvrti predmet pred MKSJ-om u kojem je potvrđeno da je u Srebrenici počinjen genocid.

Vidoje Blagojević, Dragan Jokić, Momir Nikolić i Dragan Obrenović – svi oficiri Vojske Republike Srpske – teretili su se za zločine koji se odnose na zvjerstva počinjena u Srebrenici. Postupak protiv Nikolića i Obrenovića odvojen je od postupka protiv ostalih saoptuženih nakon što su se obojica potvrdno izjasnili o krivici (vidi dole). Kasnije su svjedočili za tužilaštvo u postupku protiv Blagojevića i Jokića.

Pretresno vijeće je konstatovalo da postoje “radnje izvršene od strane pukovnika Blagojevića ili pripadnika Bratunačke brigade kojima je pružena praktična pomoć u operaciji ubijanja, čiji je rezultat bila smrt više od 7.000 muškaraca i mladića bosanskih Muslimana.” Blagojević je proglašen krivim za pomaganje i podržavanje progona stanovništva bosanskih Muslimana u srebreničkoj enklavi putem osnovnih krivičnih djela ubistva, okrutnog i nečovječnog postupanja, terorisanja civilnog stanovništva i prisilnog premještanja kao zločina protiv čovječnosti. Takođe je proglašen krivim za pomaganje i podržavanje ubistva muškaraca bosanskih Muslimana u obližnjem Bratuncu kao zločin protiv čovječnosti i kao kršenje zakona ili običaja ratovanja.

Utvrđeno je, takođe, da je Jokić pomagao i podržavao ubistva muškaraca bosanskih Muslimana u Orahovcu, Pilici, na vojnoj ekonomiji Branjevo i u Kozluku tako što je poslao tešku mašineriju i opremu, kao što su bageri i kamioni, kao i ljude da rukuju tom opremom, kako bi se tamo kopale grobnice u koje su pokopana tijela ubijenih muškaraca. Pomaganjem i podržavanjem ubistava kao zločina protiv čovječnosti, takođe je učestvovao u kampanji progona usmjerenoj protiv stanovništva bosanskih Muslimana.

Blagojević i Jokić osuđeni su na 15 odnosno 9 godina zatvora za zločine protiv čovječnosti i ratne zločine.

Momčilo Perišić je bio načelnik Generalštaba Vojske Jugoslavije. Optužnicom se teretio za zločine počinjene u Srebrenici, Sarajevu i Zagrebu.

Pretresno vijeće je konstatovalo da je Perišić kriv za većinu zločina kojima se teretio u optužnici i osudilo ga na 27 godina zatvora. Kasnije, Žalbeno vijeće je smatralo da predočeni dokazi ne dokazuju van razumne sumnje da je on konkretno upućivao pomoć ka zločinima koje je počinila Vojska Republike Srpske u Srebrenici. Perišić je oslobođen krivice 2013. godine.

To je prva i jedina oslobađajuća presuda koju je izrekao Međunarodni sud u vezi sa zločinima počinjenim u Srebrenici u ljeto 1995. godine.

Radovan Karadžić Radovan Karadžić je u vrijeme rata bio predsjednik i vrhovni komadant oružanih snaga Republike Srpske. MKSJ je Karadžića osudio za genocid, zločine protiv čovječnosti i kršenja zakona ili običaja ratovanja koje su srpske snage počinile tokom oružanog sukoba u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. godine. Karadžić je, između ostalog, osuđen za genocid u Srebrenici, i za progon, istrebljivanje, ubistvo, deportaciju, nehumano postupanje (prisilno premještanje), terorisanje, protivpravne napade na civile i uzimanje talaca. Sudsko vijeće je Karadžića osudilo na 40 godina zatvora.

U pogledu Srebrenice, Sudsko vijeće je ustanovilo da je Karadžić učestvovao u udruženom zločinačkom poduhvatu s ciljem eliminisanja bosanskih Muslimana iz Srebrenice u julu 1995. kroz prisilno premještanje muslimanskih žena, djece i starijih osoba, i ubistvo sposobnih muslimanskih muškaraca i mladića. Sudsko vijeće je također proglasilo Karadžića odgovornim kao nadređenog u vezi sa određenim ubistvima koja su počinili njegovi podređeni.

Uzimajući u obzir Karadžićevu poziciju predsjednika Republike Srpske i vrhovnog komadanta njenih oružanih snaga, Sudsko vijeće je zaključilo da je on bio “jedina ličnost u Republici Srpskoj koja je imala moć da interveniše kako bi se spriječilo da muškarci bosanski Muslimani budu pobijeni.”

Nakon iznošenja sudske presude i zatvaranja MKSJ-a, žalbeni postupak u predmetu Karadžić je vođen pred MRMKS. U martu 2019. Žalbeno vijeće MRMKS-a je izreklo Drugostepenu presudu. Žalbeno vijeće je potvrdilo Karadžićeve osude za genocid u Srebrenici, zločine protiv čovječnosti i kršenja zakona ili običaja ratovanja, ali je smatralo da je zatvorska kazna od 40 godina koju je donijelo Pretresno vijeće neadekvatna. Žalbeno vijeće je smatralo da takva kazna podcjenjuje izvanrednu težinu Karadžićeve odgovornosti i njegovu cjelovitu ulogu u “nečuvenim zločinima” koji su počinjeni tokom čitavog rata u Bosni i Hercegovini, i koji su bili poznati po svom “razmjeru” i “sistematskoj okrutnosti”. Shodno tome, Karadžiću je izrečena kazna doživotnog zatvora.

Radovan Karadžić se trenutno nalazi u pritvoru MRMKS-a dok je u toku finalizacija odluke o njegovom prebacivanju u državu u kojoj će služiti kaznu.